مساجد نهادهاى اساسى یادگرفتن در زمینههاى قرآن، احکام، خوی مسجد سجاد مشهد و علومى مانند مسجد سجاد مشهد حرف و فقه بودهاند. در لینک با همین نقش آموزشى، به ندرت، مساجد ذمه دار کتابخانههاى کلان و لبریز رونقى شدند که در برخى از شهرهاى ایران امروز نیز وجود داراست. (47)
مساجد محل رویش استادان بزرگى بودند که بعد ها خود از علما و مدرسان بنام اسلام گردیدند. طى قرنها، که فرهنگ اسلامى سیر نزولى خود را طى مىکرد، مساجد دیگر به عنوان یک نهاد اسلامى، نقشها و کارکردهاى مذکور را اعمال نمىکرد. با تمرکز به تحولاتى که در اروپا تشریفات شمس فیس داده بود و در آن کلیسا صرفا نقش عبادى داشت، در بازتاب این تحول فکرى بر دولت ها اسلامى، در کشورهاى اسلامى نیز مساجد از نقش اصلى خود تهى گردید و فقط به یک سپس آن، که رزرو مسجد سجاد مشهد عبادت بود، اعتنا مىشد.
8. مسجد و دانش کده
مبالغه نیست در شرایطی که گفته خواهد شد که مسجد در قبلی، همان نقشى را داشت که دانشگاهها و مؤسسات یادگرفتن عالى کنونى دارند. اساطین علما، که مسلمانان به آنها مباهات مىکنند، حیات علمى خود را در رواقهاى مساجد سپرى مىکردند و آنگاه که منفعت کافى حصول مىنمودند، حلقات درس تشکیل مىدادند و به آموختن مىپرداختند. از اینرو مىتوان اظهار‌کرد که مساجد مسلمانها در هیچ روزى از حلقه درس علما و طلاب خالى نبوده، حتى امروزه نیز در این مورد، مساجد همچون ستارگان فروزانى مىدرخشند و تمامی ساله هزاران معلم از این مساجد و مؤسسات وابسته به آنها خارج مىشوند و به انتشار اسلام و علوم اسلامى مىپردازند. مثلا این مساجد، مسجد جامع القرویین، جامع الازهر و جامع عتیق مىباشد. به طور کلى، نقش نیرومند مسجد در فرهنگ وتمدن، اقتصاد، سیاست و وحدت مسلمانان برکسى پوشیده نیست.
مارسل بوازار شماره تلفن مسجد سجاد مشهد در کتاب L, Humanisme de L, Islam در بخش «اسلام در جهان امروز»، دراین مورد مىنویسد: مسجد عامل نیرومندى در همبستگى و اتحاد مسلمان ها فقیه می‌باشد و اهمیت اجتماعى و فرهنگى آن را از این بابت، نمىتوان نادیده گرفت، به خصوص در زمانه معاصر، که مسلمانان شور و حرارت صدر اسلام را دوباره از خود نشان مىدهند، مساجد به صورت مرکزها تربیت روحانى و پایگاه حرکت امت مسلمان نسبتبه ستمگران و سلطهجویان در آمده می باشد. اندک اندک مساجد موقعیتسالهاى نخستین ظهور اسلام را به دست آوردهاند. تاسیس کتابخانهها و تالار اجتماعات در درون مساجد این حقیقت را آشکار مىسازد که مساجد در اسلام بدان گونه که بعضى پنداشتهاند، منحصرا براى اداى فریضه نماز نیست و یقینا یکى از مراکز سیاسى و فرهنگى اساسی اسلام است. اقامه نماز جمعه وسیلهاى ستبراى گردهمایى مسلمانها در روز تعطیل و طرح مسائل مهم اجتماعى و دعوا و اعلام کردوگو در زمینه ی کمبودهاى رفاهى; نظیر بهداشت، مسکن، تصمیمگیرىهاى سیاسى، مسائل حرفهاى و غیر آن. در حقیقت، برپایى نماز جمعه به فعالیت خریدن عبادت معبود می باشد در رویکرد خدمتبه امت. گردهمایى جمعه، به ویژه در سالهاى اخیر، در ممالک آزاد شده بوسیله اسلام، تاثیر و کارایى بسیارى داشته است. در این سالها، علىرغم تفرقه و پراکندگى سیاسى مردم، گردهمایى مسلمان ها ناخشنود از حکومتهاى ستمگر فاسد، در درون همین مساجد طرح قیام عمومى و جنگ علیه ستمگران را ریخته و تزلزلى در موادتشکیل دهنده فرمانروایى دست نشاندگان استعمار غرب پدید آورده می‌باشد; کارى که احزاب و مجموعههاى سیاسى مخالف در ممالک غرب از اجرا آن هنوز ناتوانند. (48)
امام خمینى(ره)، بنیانگذار جمهورى اسلامى جمهوری اسلامی ایران، دراین باره نقش مسجد در صدر اسلامى بیاناتى دارند:
- «در بالا اسلام، همان مسجدى که آدرس مسجد سجاد مشهد عالم در آن بود، همان مسجد هم، ارتشى بود و سردارهاى سپاه هم همانجا بودند و با هم نماز مىخواندند و با هم عبادت مىکردند و با هم نبرد هم مىکردند.»
مساجد نهادهاى اساسى یادگرفتن در زمینههاى قرآن، احکام، خوی مسجد سجاد مشهد و علومى مانند مسجد سجاد مشهد حرف و فقه بودهاند. در لینک با همین نقش آموزشى، به ندرت، مساجد ذمه دار کتابخانههاى کلان و لبریز رونقى شدند که در برخى از شهرهاى ایران امروز نیز وجود داراست. (47)
مساجد محل رویش استادان بزرگى بودند که بعد ها خود از علما و مدرسان بنام اسلام گردیدند. طى قرنها، که فرهنگ اسلامى سیر نزولى خود را طى مىکرد، مساجد دیگر به عنوان یک نهاد اسلامى، نقشها و کارکردهاى مذکور را اعمال نمىکرد. با تمرکز به تحولاتى که در اروپا تشریفات شمس فیس داده بود و در آن کلیسا صرفا نقش عبادى داشت، در بازتاب این تحول فکرى بر دولت ها اسلامى، در کشورهاى اسلامى نیز مساجد از نقش اصلى خود تهى گردید و فقط به یک سپس آن، که رزرو مسجد سجاد مشهد عبادت بود، اعتنا مىشد.
8. مسجد و دانش کده
مبالغه نیست در شرایطی که گفته خواهد شد که مسجد در قبلی، همان نقشى را داشت که دانشگاهها و مؤسسات یادگرفتن عالى کنونى دارند. اساطین علما، که مسلمانان به آنها مباهات مىکنند، حیات علمى خود را در رواقهاى مساجد سپرى مىکردند و آنگاه که منفعت کافى حصول مىنمودند، حلقات درس تشکیل مىدادند و به آموختن مىپرداختند. از اینرو مىتوان اظهار‌کرد که مساجد مسلمانها در هیچ روزى از حلقه درس علما و طلاب خالى نبوده، حتى امروزه نیز در این مورد، مساجد همچون ستارگان فروزانى مىدرخشند و تمامی ساله هزاران معلم از این مساجد و مؤسسات وابسته به آنها خارج مىشوند و به انتشار اسلام و علوم اسلامى مىپردازند. مثلا این مساجد، مسجد جامع القرویین، جامع الازهر و جامع عتیق مىباشد. به طور کلى، نقش نیرومند مسجد در فرهنگ وتمدن، اقتصاد، سیاست و وحدت مسلمانان برکسى پوشیده نیست.
مارسل بوازار شماره تلفن مسجد سجاد مشهد در کتاب L, Humanisme de L, Islam در بخش «اسلام در جهان امروز»، دراین مورد مىنویسد: مسجد عامل نیرومندى در همبستگى و اتحاد مسلمان ها فقیه می‌باشد و اهمیت اجتماعى و فرهنگى آن را از این بابت، نمىتوان نادیده گرفت، به خصوص در زمانه معاصر، که مسلمانان شور و حرارت صدر اسلام را دوباره از خود نشان مىدهند، مساجد به صورت مرکزها تربیت روحانى و پایگاه حرکت امت مسلمان نسبتبه ستمگران و سلطهجویان در آمده می باشد. اندک اندک مساجد موقعیتسالهاى نخستین ظهور اسلام را به دست آوردهاند. تاسیس کتابخانهها و تالار اجتماعات در درون مساجد این حقیقت را آشکار مىسازد که مساجد در اسلام بدان گونه که بعضى پنداشتهاند، منحصرا براى اداى فریضه نماز نیست و یقینا یکى از مراکز سیاسى و فرهنگى اساسی اسلام است. اقامه نماز جمعه وسیلهاى ستبراى گردهمایى مسلمانها در روز تعطیل و طرح مسائل مهم اجتماعى و دعوا و اعلام کردوگو در زمینه ی کمبودهاى رفاهى; نظیر بهداشت، مسکن، تصمیمگیرىهاى سیاسى، مسائل حرفهاى و غیر آن. در حقیقت، برپایى نماز جمعه به فعالیت خریدن عبادت معبود می باشد در رویکرد خدمتبه امت. گردهمایى جمعه، به ویژه در سالهاى اخیر، در ممالک آزاد شده بوسیله اسلام، تاثیر و کارایى بسیارى داشته است. در این سالها، علىرغم تفرقه و پراکندگى سیاسى مردم، گردهمایى مسلمان ها ناخشنود از حکومتهاى ستمگر فاسد، در درون همین مساجد طرح قیام عمومى و جنگ علیه ستمگران را ریخته و تزلزلى در موادتشکیل دهنده فرمانروایى دست نشاندگان استعمار غرب پدید آورده می‌باشد; کارى که احزاب و مجموعههاى سیاسى مخالف در ممالک غرب از اجرا آن هنوز ناتوانند. (48)
امام خمینى(ره)، بنیانگذار جمهورى اسلامى جمهوری اسلامی ایران، دراین باره نقش مسجد در صدر اسلامى بیاناتى دارند:
- «در بالا اسلام، همان مسجدى که آدرس مسجد سجاد مشهد عالم در آن بود، همان مسجد هم، ارتشى بود و سردارهاى سپاه هم همانجا بودند و با هم نماز مىخواندند و با هم عبادت مىکردند و با هم نبرد هم مىکردند.»
امام زادگان شاهزاده عبدالله و شاهزاده رقیه خاتون